Gazeta zvicerane, Swissinfo.ch ka shkruar një artikull për raportin e kosovarëve dhe zviceranëve. “Kosova dhe Zvicra: një marrëdhënie intensive”, nis teksti i mediumi zviceran.
Ky artikull shkruan për historinë e marrëdhënieve ndërmjet dy vendeve dhe popujve, kosovarëve dhe zviceranëve, përcjell albinfo.ch.
Për një kohë të gjatë kosovarët mbetën të padukshëm në Zvicër. Në vitet 1990 ata ishin viktima të stereotipeve raciste. Sot ka shumë lidhje mes dy vendeve. Një vështrim se si të dy vendet janë rritur së bashku, vazhdon tutje shkrimi i medias zvicerane për Kosovën.
Artikulli thekson se Kosova ndonjëherë përshkruhet si kantoni i 27-të i Zvicrës. Në Kosovë jetojnë 1.8 milionë kosovarë dhe në Zvicër 250 mijë.
Marrëdhëniet kanë qenë të ngushta që kur Zvicra luajti një rol kyç në pavarësinë e shtetit të ri në vitin 2008, shkruan Swissinfo, tutje.
Lidhjet midis dy vendeve datojnë që nga përpjekjet e Zvicrës për të rekrutuar punëtorë nga ish-Jugosllavia në vitet 1960. Ndërmjet viteve 1965 dhe mesit të viteve 1970, nga 300 deri në 1,800 punëtorë në vit vinin në Zvicër nga rajonet më të varfra të Jugosllavisë – shumë prej tyre nga Kosova, ku zyra e punës thuhet se dërgonte njerëz direkt në Zvicër. Shumica prej tyre punonin në ferma këtu. Një baba ndiqej shpesh nga djali ose nipi i tij.
U transplantuan të tëra pemë familjare.
Punëtorët e joshur në Zvicër nuk kishin ndërmend t’i sillnin familjet e tyre me vete. Që nga Perandoria Osmane, burrat kosovarë kishin shkuar jashtë vendit në kërkim të të ardhurave . “Gurbeti”, apo puna jashtë vendit, është ende temë e këngëve të hidhura: “Aman, aman, Gjermani, e shkreta Zvicër ti, më mashtrove në rini, që të kem gjithë kjo pasuri”, citon SWI një këngë të njohur gurbeti, të kënduar nga Edona Lalloshi.
Pagat iu kthyen familjes së gjerë në Kosovë, të cilës ata donin t’i ktheheshin. Kosovarët në Zvicër, si të ashtuquajtur “punëtorë mysafirë”, kaluan nga një leje pune në tjetrën. Ata shpesh nuk ktheheshin me vite të tëra në vendlindje, nëse nuk ktheheshin fare. Në Zvicër, ata jetonin me modesti, kursim dhe maturi dhe ishin pothuajse të padukshëm. Vetë Kosova për një kohë të gjatë ishte vetëm përshkrim i një peizazhi – jo një shteti apo rajoni.
Kosova shfaqet në hartë
Në vitin 1981, studentët në Kosovë u revoltuan, fillimisht kundër ushqimit të tmerrshëm në mensë, pastaj që Kosova të bëhej një republikë e pavarur brenda shtetit multietnik të Jugosllavisë, e pavarur nga Serbia.
Në të njëjtin vit, 300 demonstrues në Cyrih bënë thirrje për Republikën e Kosovës. Ata denoncuan brutalitetin e shtetit jugosllav ndaj pakicës së tyre. “Aty ku jetoj unë, askush nuk e di që jam shqiptar – ne jemi shumë të kujdesshëm”, tha një aktivist në një intervistë në atë kohë me gazetën e majtë Wochenzeitung. Ai raportoi për hakmarrjet nga të cilat duhej të kishin frikë – nga burgu në torturë deri në vdekje.
Në Europë, konflikti i Kosovës me pjesën tjetër të Jugosllavisë u pa për një kohë të gjatë si një zhvendosje drejt stalinizmit të Shqipërisë fqinje. Ishte një mënyrë për ta reduktuar atë në terma të kuptueshëm për zviceranët. Në vitin 1984, një pjesëmarrës në një tubim tjetër u citua në një gazetë zvicerane: “Për ta vënë atë në një kontekst zviceran, ne thjesht duam kantonin tonë”.
Në vitet 1980, numri i azilkërkuesve kosovarë në Zvicër u rrit në mënyrë të vazhdueshme. Numrat nuk janë regjistruar saktësisht; Kosovarët figurojnë në statistika si jugosllavë. Përderisa fillimisht ishin aktivistët që u larguan, nga fundi i viteve 1980 kosovarët origjinalë në Zvicër filluan t’i sillnin familjet e tyre, edhe pse ky nuk ishte kurrë plani.
Situata dukej shumë e pashpresë që ata të ktheheshin në një afat të shkurtër. Në fund të viteve 1980, Slobodan Millosheviq, presidenti i fundit i Jugosllavisë para luftës civile, e shpalli Kosovën si fushëbetejë vendimtare në procesin e ndërtimit të kombit të Serbisë. Ai rrëmbeu të drejtën e rajonit për t’i menaxhuar punët në mënyrë autonome, të cilën e gëzonte që nga viti 1974. U shpall gjendja e jashtëzakonshme dhe u krijua një shoqëri me dy nivele.
Mediat kosovare u përshtatën, shkollat tashmë mësonin sipas planprogramit serb dhe gjuha shqipe u margjinalizua. Qasja në sistemin e kujdesit shëndetësor u vështirësua për kosovarët dhe ata u detyruan të largoheshin nga ekonomia dhe administrata shtetërore – që në një vend socialist nënkuptonte papunësi dhe varfëri të vazhdueshme dhe të menjëhershme. Kushdo që dëshironte ta vazhdonte punën duhej të nënshkruante një deklaratë besnikërie ndaj shtetit serb, ndonëse pothuajse askush nuk mundi ta bënte këtë. Demonstratat masive kundër kësaj politike të aparteidit u shtypën brutalisht.
UÇK me uniforma zvicerane
Kosovarët themeluan shkollat, stacionet televizive dhe qendrat e tyre shëndetësore. U shfaq një shoqëri e tërë paralele, e mbështetur fuqimisht nga paratë e diasporës që derdheshin në një llogari zvicerane. Në vitin 1991, shteti i Kosovës u shpall, në mënyrë të njëanshme, për herë të parë. Por nuk mori asnjë njohje ndërkombëtare.
Pas luftërave jugosllave, Marrëveshja e Dejtonit i dha fund luftës në Bosnjë e Hercegovinë në vitin 1995. Por nuk u mor parasysh çështja e Kosovës. Ndarja nga Serbia ishte një perspektivë e largët. Për një kohë të gjatë, lufta për Kosovën e lirë u zhvillua në mënyrë jo të dhunshme nga Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) e Ibrahim Rugovës.
Megjithatë, shtypja serbe dhe shoqëria e dyfishtë vazhduan pa pushim dhe kosovarët ndiheshin gjithnjë e më të papërfaqësuar nga strategjia paqësore e LDK-së. Në mesin e viteve 1990, Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK), doli nga zemërimi i shkaktuar, kryesisht në komunitetet rurale.
Në të njëjtën kohë, u krijua një fond donacionesh i quajtur “Das Heimatland ruft” (Vendlindja thërret), të cilin diaspora e përdori për të mbledhur para për materiale lufte, ndër të tjera, përfshirë edhe në Zvicër. Disa herë, UÇK-ja madje thuhet se kishte veshur uniforma të ushtrisë zvicerane të blera këtu.
Konflikti me Serbinë arriti majën në vitin 1998. Në pranverën e vitit 1999, trupat serbe dëbuan një pjesë të madhe të kosovarëve. Gjithsej 13,000 njerëz vdiqën në konfliktin e viteve 1998 dhe 1999. Rreth 10,000 nga të vdekurit ishin kosovarë, dhe rreth 3,000 ishin serbë dhe anëtarë të grupeve të tjera të popullsisë. Dy vende fqinje, Shqipëria dhe Maqedonia, pranuan 670,000 nga 860,000 refugjatë. Mbi 43,000 aplikuan për azil në Zvicër. I vetmi vend që pranoi më shumë azilkërkues ishte Gjermania, e cila është 10 herë më e madhe dhe u dha strehim 53,000 njerëzve. Megjithatë, shumica e atyre që aplikuan për azil në vitin 1999 u kthyen pasi NATO bombardoi Serbinë nga marsi deri në qershor 1999.
Gjermanishtja zvicerane në Prishtinë
Në vitet 1990, kosovarët ikën në një Zvicër që ishte në recesion dhe po përpiqej t’i thoshte lamtumirën rendit të Luftës së Ftohtë.
Partia Popullore Zvicerane e krahut të djathtë, në veçanti, ishte në kërkim të armiqve të rinj. Qysh në vitin 1998, një protestë shpërtheu mbi një poster në Cyrih, në të cilin partia sulmoi një rrjet kontakti për shqiptarët e Kosovës, i krijuar për ta vënë komunitetin në rritje të refugjatëve në kontakt me njëri-tjetrin.
Në vitet 1990, padukshmërisë së kosovarëve i erdhi fundi – ata u bënë pjesë e retorikës politike dhe u përfol se ishin shpërndarës droge dhe njerëz me thika. Imazhi zviceran i diasporës kosovare është përmirësuar gjatë 20 viteve të fundit: pa lojtarë kosovarë si Xherdan Shaqiri apo Granit Xhaka, ekipi kombëtar i futbollit të Zvicrës vështirë se do t’i kalonte raundet preliminare dhe të gjitha partitë politike tani po përpiqen t’i përqafojnë kosovarët e natyralizuar.
Sipas shifrave të vitit 2021 nga Enti Federal i Statistikave, 285,000 njerëz në Zvicër flasin shqip në shtëpi. Shumica e tyre vijnë nga Kosova.
Anasjelltas, nuk është e pazakontë të dëgjosh gjermanishten zvicerane në Prishtinë gjatë verës, kur “Schatzis”, siç quhen kosovarët gjermanishtfolës nga diaspora, vizitojnë shtëpinë e tyre të dytë.